اسلام و پژوهش‌های مدیریتی

 
مقدمه
یکی از سازمان‌های مهم و مؤثر در جهان امروز و آینده، نهاد آموزش‌ و پرورش است؛ نهادي که الگوی کلیه نهادها و مؤسسات و سازمان‌های رسمی جامعه است. موضوع اساسی و محور اصلی این سازمان، انسان است (صافي، 1373، ج1، ص3). به يقین، نحوة مدیریت و رهبری آموزش و پرورش، به عنوان مهم‌ترین ساز وکار هر جامعه‌ای برای ساختن انسان‌ها و سبک زندگی و فرهنگ آنان، اعم از اندیشه‌های بنیادین، ارزش‌ها و نمادها، در توسعة تک‌تک اعضای جوان و آینده‌ساز تعیین کننده خواهد بود. همچنان که بسياري از مربیان بزرگ تعلیم و تربیت معتقدند، تا تک‌تک انسان‌ها ساخته نشوند، جامعه نیز ساخته نخواهد شد. در تغییر شیوة زندگی انسان‌ها، به‌ویژه تغییرات رفتارهای بنیادین، از جمله تغییر در باورها و اعتقادات، منابع انسانی بیش از هر تکنولوژی مؤثر هستند و عمل کردن، بیش از ساير تکنیک‌ها تعیین‌کننده خواهد بود. به‌نظر می‌رسد، متصف شدن مدیران آموزش و پرورش به ویژگی‌های رهبری اخلاقی، نه تنها در شیوة مدیریت مهم‌ترین نهاد اجتماعی روی فراگیران، معلمان، خانواده‌ها و در نهایت، سبک تفکر و شیوة مدیریت جامعه دارد، بلکه در ارتقای تأثیر‌گذاری آموزش و پرورش بسیار مفید خواهد بود. به‌همین دلیل، در این پژوهش به بررسی وضعیت رهبری اخلاقی در مدیران سازمان آموزش‌ و پرورش پرداخته شده، تا با تحلیل وضعیت، ضمن جلب حساسیت جامعه به این مهم، پیشنهادهایی براي توسعه و ترویج ویژگی‌های آن در بین مدیران فراهم شود. آموزش و پرورش، در سطح بالایی از تماس با جامعه برخوردار است و تأثیر قابل توجهی در جامعه دارد؛ چرا که آموزش ‌و پرورش در هر جامعه‌ای، تلاش برای ساختن آینده جامعه می‌کند. به همین دلیل، شیوة رهبری مدیران اهمیت ویژه‌ای دارد.
بیان مسئله
امروزه یکی از مباحث مدیریتی، که در جهان مورد توجه صاحب‌نظران و نظریه‌پردازان مدیریت می‌باشد، موضوع رهبری اخلاقی (Ethical Leadership) مدیران است. این موضوع در نظام‌های آموزشی نیز اهمیت دو چندان یافته است. در سالیان نه چندان دور، از مدیران انتظار می‌رفت تا با بهره‌گیری از تجربه و دانش خود، نسبت به اجرای قوانین و مقررات سازمانی، برای برقراری نظم و انضباط در محیط‌های کاری استفاده کنند. اما در جهان امروز، رهبری اخلاقی در سازمان‌ها ارزش و جایگاه ویژه‌ای یافته است. در جهان امروز، موفقیت سازمانی مستلزم درک صحیح اهداف سازمان و رفتار کارکنان است (‌پاپی و ترکیان‌تبار، 1397، ص1). اخلاق، قلب رهبری است. اخلاق به‌عنوان تنظیم‌کنندة روابط میان انسان‌ها، همواره از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در مباحث مدیریتی نیز این سازوکار درونی، بدون آنکه نیاز به اهرم‌های بیرونی داشته باشد، قادر است عملکرد‌‌های اخلاقی را در کارکنان تضمین نموده، سازمانی اخلاقی را به وجود آورد.
نقش اخلاق در عملکرد‌ها، رفتار‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، انتخاب‌ها و برخوردها و ارتباطات مهم و تعیین کننده است (‌رستمی و همكاران، 1396، ص96-97). رهبری اخلاقی، نمایش رفتار مناسب به‌صورت هنجاری، طریق اعمال مشخص و روابط بین فردی و ترویج این‌گونه رفتار‌ها، در میان پیروان، از طریق ارتباطات دو جانبه، تشویق و تصمیم‌گیری است. می‌توان گفت: رهبر اخلاقی کسی است که سعی دارد پتانسیل و ابتکارات هر فرد را شناسایی کند و به‌طور هم‌زمان، به محافظت از سلامت جامعه بپردازد و به حفظ حقوق و آزادی آنها نیز کمک کند (‌سیف پناهی و همكاران‌، 1394). از دیدگاه کارلشون و همکاران (Kallshvn et al)، ابعاد رهبری اخلاقی عبارتند از: انصاف، صداقت، راهنمایی اخلاقی، مردم داری، تسهیم قدرت، شفاف‌سازی نقش و نگرانی برای ثبات است (‌رستمی و همكاران، 1396، ص103).
رهبری اخلاقی در آموزش و پرورش، باید شرایط را به گونه‌‌‌‌‌‌‌ای فراهم سازد تا امکان ارائة تعالیم آسمانی اسلام و تحکیم بخشیدن روابط انسانی و به‌کارگیری استعدادهای افراد فراهم شود. از آنجا كه محصول نهایی آموزش و پرورش افرادی هستند که آینده کشور را می‌سازند، رهبری اخلاقی باید به‌گونه‌ای صورت گیرد تا بتواند با اثرگذاشتن در نسل جدید، تأثیرات شگرفی به وجود آورد. نعمتی، حضرتی، یوسفی‌تبار (1396)، در مطالعة رهبری اخلاقی، وابستگی شغلی نشان داد كه بین رهبری اخلاقی با درگیری شغلی رابطة معناداری وجود دارد. محمدی، باقریان‌فر، آشوب (1393)، در مطالعة رهبری اخلاقی در سازمان نشان داد كه در تئوری رهبری اخلاقی، دو دیدگاه کلی وجود دارد: نخست، ازآنجاکه رهبری اخلاقی یک هنجار می‌باشد، بیشتر مربوط به چیزهایی است که باید انجام داد و آنهایی که نباید انجام داد. دوم، رهبری اخلاقی شامل رفتار اخلاقی و گرایش اخلاقیات است. دغدغه محققان از ارزیابی وضعیت رهبری اخلاقی در آموزش و پرورش، این است که موجب می‌شود تا اصول و روش‌های رهبری اخلاقی به افراد یادآوری شود و افراد بدانند در چه نقطه‌ای قرار دارند، تا در صورت نیاز، به اصلاح و تغییر و بهسازی اقدام کنند. براین‌اساس، سؤال اصلی پژوهش عبارت است از: وضعیت رهبری اخلاقی در مدیران آموزش و پرورش چگونه است؟
ادبیات تحقیق
رهبری
به زعم جرج تری (Georger.terry)، «‌رهبری عبارت است از عمل تأثیرگزاری به افراد به‌طوری‌که از روی علاقه برای هدف‌های گروهی تلاش کنند». رابرت تاننیوم، ایروینگ، وچلر و فرد مازاویک (Robert Tannenbaum, Iyving, Wesschler and Fres Massavik)، رهبری را به‌عنوان تأثیرگذاری بین افراد تعریف می‌کنند که «‌در وضعیتی اعمال می‌شود و به وسیلة فراگرد ارتباط به سوی تحقق هدف یا هدف‌های خاصی معطوف می‌گردد (‌شکی‌، 1385، ص139). هررولد کونتز و سیرل اودانل (Harold Koontz and Cyril Odonnell)، می‌نویسند: رهبری تأثیرگزاری بر افراد است تا تحقق هدف مشترکی را دنبال کنند (همان). به عبارت دیگر، منظور از «رهبری»، فراگرد اثرگذاری نفوذ در رفتار زیردستان برای هدایت آنها، در ایفای وظایف سازمانی (همان). برخی هم رهبری را عمل یا رفتاری مي‌دانند که موجب تغییر در گروه شود (همان).
اخلاق
«اخلاق» جمع خَلق یا خُلق است که در قرآن هم آمده است. در مورد واژة «خلق»، چنانچه در لغت‌نامه‌ها آورده‌اند، عبارت است از: عادت، رویه، سجیه و امثال آن. وقتی می‌گوییم: خُلق من است؛ یعنی عادت کرده‌ام، روش من این است (‌امامی و رضوی سعیدی، 1392، ص6). تعاریف مختلفی در باب اخلاق بيان شده است که در زیر به چند نمونه از آنها اشاره مي‌كنيم.
- برخی، هرکاری که متصف به حسن و قبح بوده و صاحب آن مستحق مدح یا نکوهش باشد را اخلاق نامیده‌اند (همان، ص7).
- دانشمندان اروپايي غالباً هر کار نیک و عمل پسندیده را اخلاق دانسته، و اعمال زشت و رفتار‌های شرور‌آمیز را خلاف اخلاق معرفی کرده‌اند. البته اشکال عمدة این تعریف، این است که تنها به‌شکل و قالب توجه گردیده و نقش نیت و انگیزه در آن نادیده گرفته شده است (‌همان).
- برخی مانند هگل (hegel)، اخلاق را عبارت از: پیروی و اطاعت از قوانین می‌دانند. به نظر آنان، انسان اخلاقی کسی است که در نیت مطیع قانون باشد و عملاً نیز مقرراتش را به‌کار بندد (‌همان، ص8).
بئو چمب (byvchmb)، اخلاقیات را به‌عنوان تحقیق در تئوری «‌آنچه خوب یا بد است» و تحقیق دربارة «‌آنچه درست یا غلط است» و در نتیجه، تحقیق در «آنچه ما باید انجام بدهیم و آنچه نباید انجام بدهیم»، تعریف کرده است (همان).
رانز (runes) می‌گوید: رفتارهای اخلاقی به استانداردهای واقعی و درست رفتاری بین گروه‌ها در شرایط یکسان اشاره می‌کند (همان).
باری (bari)، اخلاق را مطالعه چیزهایی می‌داند که تشکیل دهندة رفتار خوب و بد است و شامل اعمال و ارزش‌های مرتبط می‌باشد (همان).
شی (shea)، اخلاق را مجموعه‌ای از اصول و ارزش‌های معنوی مي‌داند که درستی یا نادرستی رفتار فرد یا گروه را تعیین می‌کنند. این ارزش‌ها معیارهای خوبی یا بدی رفتارها و تصمیم‌ها را مشخص می‌سازند (‌همان).
رهبری اخلاقی
یکی از رویکردهای جدید رهبری، که بسیار مورد توجه قرار گرفته‌است و ضعف‌ها و مشکلات مدل‌های سنتی رهبری را برطرف نموده، رویکرد رهبری اخلاقی (Ethical leaderchip) است که در دهة پایانی قرن بیستم، به‌طور جدی در ادبیات رهبری و مدیریت وارد شده ‌است. ضرورت توجه سازمان‌ها به رهبری اخلاقی، از آنجا ناشی می‌شود که در تحقیقات به‌ عمل آمده، نتایج مثبت رهبری اخلاقی برای سازمان ثابت شده است. مقتضای این‌ نوع رهبری، توسعه استانداردهای اخلاقی برای اداره رفتارهای کارکنان و نیز اجرای مؤثر استانداردهای اخلاقی در رفتار آنان است.
رهبری اخلاقی، که سازه‌ای به نسبت جدید است، در ایجاد یک فضای کاری سالم نفش به‌سزایی ایفا می‌کند. رهبری اخلاقی، قادر است اعضای سازمان را به‌سمت اهداف و مقاصدی هدایت و رهبری کند که به سود سازمان، اعضای آن، سهامداران و جامعه باشد. رهبران اخلاقی، با الگو بودن، رفتار نوع دوستانه (Altruistic behavior) را در میان اعضای سازمان رواج می‌دهند. در نتیجه، از پیروان انتظار می‌رود به جای رقابت، وابستگی متقابل بیشتری داشته باشند و بر مشارکت تأکید کنند و نسبت به سازمان متعهدتر باشند (‌ایل‌بیگی عراقی، 1396، ص13-14). رهبری اخلاقی به‌صورت نمایش رفتار مناسب هنجاری، از طریق اعمال فردی و ارتباطات بین فردی و ترویج چنین رفتاری به پیروان، از طریق ارتباطات دوسویه، تقویت و تصمیم‌گیری تعریف شده ‌است (همان، ص14).
نخستین قسمت این تعریف، «‌نشان دادن رفتار مناسب هنجاری از طریق فعالیت‌های فردی و ارتباطات بین فردی»، ناظر به این است که رهبرانی که اخلاقی تصور می‌شوند، الگوهای رفتارهایی هستند که به‌طور اصولی و هنجاری، مناسب پنداشته می‌شود (مثل صداقت، امانت، عدالت و دلسوز بودن) و همچنین، تبدیل رهبر به الگویی معتبر می‌باشد.
قسمت دوم این تعریف، «‌ترویج این قبیل رفتارها به زیردستان از طریق ارتباطات دوطرفه...»، بیان می‌کند که رهبران اخلاقی، نه تنها به اخلاقیات توجه می‌کنند و اخلاقیات را در محیط اجتماعی به‌وسیلة گفت‌وگو دربارة آن پیروان برجسته می‌کنند، بلکه همچنین فرایند عدالت بین فردی و رویه‌ای را به پیروان ارائه می‌دهند. جز (تقویت) در تعریف، در برگیرنده این است که رهبران اخلاقی معیارهای اخلاقی را مستقر می‌کنند، به رفتار اخلاقی پاداش می‌دهند و کسانی را که از معیارها پیروی می‌کنند تنبیه می‌کنند. عنصر نهایی تعریف، مربوط به «تصمیم‌گیری» است که بازتاب این حقیقت است که رهبران اخلاقی، به نتایج اخلاقی تصمیمات خودشان فکر می‌کنند و تصمیماتی عادلانه و هنجاری می‌گیرند که می‌تواند به‌وسیلة دیگران پیروی شود (همان، ص14-15).
پیشینة‌ تحقیق
جست‌و جو در پایگاه‌های معتبر اطلاع رسانی علمی داخل و خارج از كشور، بیانگر این است که پیشینه‌های کاملاً مرتبط با موضوع بسیار نادر بوده، برخی تحقیقات به‌صورت غیر‌مستقیم در حوزه رهبری و رهبری اخلاقی انجام شده است که تعدادی از این مطالعات در اينجا معرفی شده است. نعمتی، حضرتی، یوسفی‌تبار (1396)، در مطالعه رهبری اخلاقی، وابستگی شغلی نشان دادند که بین رهبری اخلاقی، با درگیری شغلی رابطه معناداری وجود دارد. ناستی‌زایی، زراعت‌گر، سنجری بامری (1395)، در مطالعة رهبری اخلاقی، ضرورت مدیریت سازمان‌های معاصر نشان دادند که نتایج مثبت رهبر اخلاقی برای سازمان‌ها ثابت شده است. این نوع رهبری موجب تمایل پیروان به گزارش مشکلات به مدیریت مي‌شود. راهداری شمالی (1394)، در مطالعة رهبری اخلاقی نشان داد که رهبری اخلاقی نتایج مثبت برای سازمان خود دارد. محمدی، باقریان‌فر، آشوب (1393)، در مطالعة رهبری اخلاقی در سازمان نشان دادند که در تئوری رهبری اخلاقی، دو دیدگاه کلی وجود دارد: نخست، ازآنجاکه رهبری اخلاقی یک هنجار می‌باشد، بیشتر مربوط به چیزهایی می‌شود که باید انجام داد و يا نباید انجام داد. دوم، رهبری اخلاقی شامل رفتار اخلاقی و گرایش اخلاقیات است. صالح نیا (1391)، در مطالعة اثر رهبری اخلاقی بر فضای اخلاقی سازمان نشان داد که رهبری اخلاقی تأثیر معنادار و قوی بر فضای اخلاقی سازمان دارد و تأیید فرضیه‌های فرعی پژوهش، حاکی از معنادار بودن تأثیر معنادار روابط بین فردی اخلاقی، الگو بودن رهبر اخلاق و عملگرای رهبر اخلاق، بر فضای اخلاقی سازمان می‌باشد. کیاکجوری، تابع بردبار، راهداری شمالی (1394)، در مطالعة رابطة رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی کارکنان رسمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نشان دادند که میزان رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی کارکنان، از سطح متوسط بالاتر است و بین رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی، رابطة معناداری وجود دارد. در خارج نیز داست (Dust)، رسیک (Resick)، مارگولس (Margolis)، ماریتس (Mawritz)، گرین بام (Greenbaum) (2018)، در مطالعه رهبری اخلاقی و موفقیت کارمندی: بررسی نقش‌های توانمندسازی روان‌شناسانه و خستگی احساسی نشان دادند که خستگی، احساسی تلاش‌های انگیزشی رهبران اخلاقی را با کاهش اثرات مستقیم بر روی توانمند‌سازی روانی و اثرات غیر‌مستقیم، بر روی موفقیت کارمندان و موفقیت بالقوه آنها، از بین می‌برد. ژنگ (Zheng)، ویت (Witt)، وِیت (Waite)، دیوید (Davidp)، ون دریل (Vandriel)، مکدونالد (Mcdonald)، کالیسون (Callison)، کرپیو (Crepeau) (2015)، در مطالعه اثرات رهبری اخلاقی بر خستگی احساسی در موقعیت‌های شدید با روحیه بالا نشان داد: 1. اتحاد تیمی تا اندازه‌ای در بین ارتباط رهبری اخلاقی با خستگی احساسی قرار می‌گیرد؛ 2. این روند روانی تأثیرات مستقیم و غیر‌مستقیم رهبری اخلاقی در بین اشخاصی که هوشیاری پائینی دارد، وجود ندارد. ویچنگ (Wei cheng)، چینگ چانگ (Ching changm)، هیویی کو (Huei kuo)، چیونگ (Cheung) (2014)، در مطالعه رهبری اخلاقی، درگیری کار و رفتار‌های با صدا نشان داد که رهبری اخلاقی زیردستان را برای شرکت در کارهای خود و تشویق آنها، به مطرح کردن صحبت‌های خود، کمک می‌کند. همچنین، مشخص کرد که رابطة مثبتی بین رهبری اخلاقی و مشغله کاری وجود دارد که با توجه به خودتنظیمی زیردستان تعدیل می‌شود که برگرفته از توجه به پیشرفت است. الیچ (Elci)، سنر (Sener)، اسکوی (Skoy)، آلپکان (Alpka) (2012)، در مطالعه اثر رهبری اخلاقی و تأثیرگذاری رهبری بر روی حجم معاملات کارمندان نقش میانجی استرس مرتبط با کار نشان دادند ‌که رهبری اخلاقی و تأثیر‌گذاری رهبری به‌صورت منفی بر روی حجم معاملات و در بيان كارمندان تأثیر می‌گذارد، استرس نيز مرتبط با کار، تأثیر مثبتی بر روی حجم معاملات کارمندان دارد.
روش تحقیق
روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی است و به‌‌لحاظ شیوة گردآوری داده‌ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه‌آماری تحقیق، شامل 100 نفر از مدیران سازمان آموزش و پرورش استان قم بودند که در سال تحصیلی
97-98 مشغول انجام وظیفه بودند که از ميان، تعداد 88 نفر آنان مرد و 12 نفر زن بودند و به‌جهت محدود بودن، کل آن، به‌عنوان نمونة‌ آماری انتخاب شدند. گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه استاندارد شده رهبری اخلاقی عمادی‌فر (1388)، حاوی تعداد 41 سؤال بسته پاسخ، در طیف 4 درجه‌ای با پایایی 98/0، بر اساس آلفای کرانباخ استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، علاوه بر روش‌های توصیفی (‌میانگین، انحراف معیار حداقل و حداکثر، جدول و نمودار)، از روش‌های استنباطی برای بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها، از آزمون کولموگروف اسمیرنوف و برای تصمیم‌گیری دربارة سؤالات پژوهش، از آزمون‌های T تک گروهی، تحلیل واریانس و آزمون T و برای مقایسه میانگین دو گروه مستقل در قالب نرم افزاریspss استفاده شده است.
یافته‌هاي پژوهش
در این بخش، یافته‌ها به ترتیب و بر اساس سؤالات تحقیق در قالب جداول زیر ارائه شده است. سؤال اصلی تحقیق عبارت بود از: وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش چگونه است؟ داده‌های مربوط در جدول زیر ارائه شده است.
جدول 1. شاخص‌ وضعیت رهبری اخلاقی مدیران جهت مقایسه نمره رهبری اخلاقی در گروه نمونه با 5/61
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
رهبری اخلاقی    000/0    059/22    5/61    98    پایین    بالا
                    74/50    77/60
بر اساس جدول 1، مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان به دست آمده که همواره هر دو مثبت می‌باشند، می‌توان گفت وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش مناسب بوده و بیش از حد انتظار است.
سؤال دوم تحقیق عبارت بود از: مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه صداقت و درستی رهبری اخلاقی، تا چه حدی برخوردار بودند؟ داده‌های گردآوری شده در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول 2. شاخص‌ها جهت مقایسه نمره صداقت و درستی در گروه نمونه با 50/16
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
صداقت و درستی    000/0    198/22    50/16    98    پایین    بالا
                    02/14    78/16
بر اساس جدول 2، مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان به دست آمده که همواره هر دو مثبت می باشند، می‌توان گفت: میزان برخورداری مدیران آموزش و پرورش از مؤلفه صداقت و درستی رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است.
سؤال سوم تحقیق عبارت بود از: مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه تنظیم فعالیت در چهارچوب رهبری اخلاقی تا چه حدی برخوردار بودند؟ داده‌های گردآوری شده مربوط در جدول زیر ارائه شده است.
جدول 3. شاخص‌ها جهت مقایسه نمره تنظیم فعالیت در گروه نمونه با 50/13
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
اعتماد    000/0    339/21    50/13    98    پایین    بالا
                    31/11    63/13
بر اساس جدول 3 مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان به دست آمده که همواره هر دو مثبت می باشند، می‌توان گفت: میزان برخورداری مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفة تنظیم فعالیت در چهارچوب رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است.
سؤال چهارم تحقیق عبارت بود از: مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفة اعتماد رهبری اخلاقی، تا چه حدی برخوردار بودند؟ داده‌های مربوط در جدول زير ارائه شده است.
جدول 4. شاخص‌هاجهت مقایسه نمره اعتماد در گروه نمونه با 12
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
اعتماد    000/0    151/19    12    98    پایین    بالا
                    78/9    04/12
بر اساس جدول 4، مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به‌دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان بدست آمده که همواره هر دو مثبت می باشند، می‌توان گفت: میزان برخورداری مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه اعتماد رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است.
سؤال پنجم تحقیق عبارت بود از: مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه تلاش در جهت ارتقای کارکنان رهبری اخلاقی، تا چه حدی برخوردار بودند؟ داده‌های مربوط در جدول زير ارائه شده است.
جدول 5. شاخص‌ها جهت مقایسه نمره تلاش در جهت ارتقای کارکنان در گروه نمونه با 50/10
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
تلاش در جهت ارتقای کارکنان    000/0    996/24    50/10    98    پایین    بالا
                    69/8    19/10
بر اساس جدول 5، مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به‌دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان به دست آمده که همواره هر دو مثبت می‌باشند، می‌توان گفت: میزان برخورداری مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه تلاش در جهت ارتقای کارکنان رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است.
سؤال ششم تحقیق عبارت بود از: مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه اجازه ابراز عقاید مخالف رهبری اخلاقی تا چه حدی برخوردار بودند؟ داده‌های مربوط در جدول زير ارائه شده است.
جدول 6. شاخص‌ها جهت مقایسه نمره اجازه ابراز عقاید مخالف در گروه نمونه با 9
متغیر    سطح معناداری    T    نمره استاندارد    درجه آزادی    حدود اطمینان 95% اختلافات
اجازه ابراز عقاید مخالف    000/0    277/21    9    98    پایین    بالا
                    26/7    76/8
بر اساس جدول 6، مقدار سطح معناداری برابر با 000/0 به دست آمده است (05/0p<). بنابراین، با توجه به حدود اطمینان به دست آمده که همواره هر دو مثبت می‌باشند، می‌توان گفت: میزان برخورداری مدیران آموزش و پرورش، از مؤلفه اجازه ابراز عقاید مخالف رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است.
سؤال هفتم تحقیق عبارت بود از: آیا بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران زن و مرد آموزش و پرورش تفاوت وجود دارد؟ داده‌های مربوط در جدول زير ارائه شده است.
جدول 7. شاخص‌های توصیفی مقایسه میانگین رهبری اخلاقی در دو گروه مستقل
خطای انحراف معیار    انحراف معیار    میانگین    تعداد    آزمودنی ها    متغیر
165/7
658/2    762/23
939/24    64/130
58/115    11
88    زن
مرد    رهبری اخلاقی
در جدول ،7 یافته‎های توصیفی مربوط به متغیر رهبری اخلاقی، به‌صورت کلی و به تفکیک زن و مرد در آمده است.
جدول 8. شاخص‌های استنباطی مقایسه میانگین رهبری اخلاقی در دو گروه مستقل

متغیر    بررسی همگنی واریانس ها    شاخص های استنباطی
    F    سطح معناداری    T    درجه آزادی    سطح معناداری
رهبری اخلاقی    600/0    441/0    897/1    97    061/0
بر اساس جدول 8، مقدار سطح معناداری به دست آمده (061/0) همواره بزرگتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین، فرضیه فوق رد می‌شود و نتیجه می‌گیریم كه بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران زن و مرد آموزش و پرورش تفاوت وجود ندارد.
سؤال هشتم تحقیق عبارت بود از: آیا بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش، با سوابق مختلف تفاوت وجود دارد؟ داده‌های مربوط در جدول زبر ارائه شده است.
جدول 9. شاخص‌های وضعیت رهبری اخلاقی بر اساس سوابق مدیران
متغیر    
    مجموع مربعات    درجه
آزادی    میانگین
مجموع مربعات    F    سطح
معناداری

رهبری اخلاقی    بین گروه‌ها
درون گروه‌ها
کل    180/1292
507/60680
687/61972    2
96
98    090/646
089/632
-    022/1
-
-    364/0
-
-
نتایج جدول 9 نشان می‌دهد که مقدار سطح معنی‌داری (364/0) بزرگتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین، فرضیه می‌توان گفت: بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش، با سوابق مختلف تفاوت وجود ندارد.
سؤال نهم تحقیق عبارت بود از: آیا بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش، دارای سطوح تحصیلی مختلف تفاوت وجود دارد؟ داده‌های مربوط در جدول زير ارائه شده است.
جدول 10 شاخص‌ها وضعیت رهبری اخلاقی بر اساس سطوح تحصیلی
متغیر    
    مجموع مربعات    درجه
آزادی    میانگین
مجموع مربعات    F    سطح
معناداری

رهبری اخلاقی    بین گروه‌ها
درون گروه‌ها
کل    672/436
015/61536
687/61972    2
96
98    336/218
000/641
-    341/0
-
-    712/0
-
-
نتایج جدول 10 نشان می‌دهد که مقدار سطح معنی‌داری (712/0) بزرگتر از 05/0 می‌باشد. بنابراین فرضیه می‌توان گفت: بین وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش و پرورش، دارای سطوح تحصیلی مختلف تفاوت وجود ندارد.
بحث و نتیجه‌گیری
سازمان‌های آموزشی در هر جامعه‌ای، سنگ بنای پیشرفت در تمامی حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می‌باشند و با انتقال آداب و رسوم، اعتقادات و ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارها، دانش‌ها و مهارت‌ها، وظیفة تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص مورد نیاز جامعه را بر عهده دارند. رهبری در سازمان‌های آموزشی عبارت از: یاری و مدد به بهبود کار آموزشی از طریق حمایت، تقویت، یاری، مساعدت و سرانجام همکاری کردن و هر عملی که بتواند به پیشبرد و تسهیل فرایند آموزش و یادگیری کمک کند. رفتارهای اخلاق‌مدار رهبران و مدیران این سازمان‌ها، الگوی مناسب برای اعضای سازمان بوده و بر ادراک افراد و سازگاری آنها اثر می‌گذارد. رهبری اخلاقی، به عنوان یک رویکرد نوین در چشم‌انداز رهبری پا به عرصة ظهور گذاشته و با اولویت قرار دادن اخلاقیات در سازمان، زمینه را برای ایجاد و ارتقای اثربخشی فردی و سازمانی فراهم نموده است. تئوری رهبری اخلاقی، بر ارائۀ رفتار مناسب به‌صورت هنجاری در اعمال شخصی، روابط بین فردی و ترغیب پیروان، تأکید دارد.
اين تحقیق، با هدف بررسی وضعیت رهبری اخلاقی در مدیران آموش‌ و پرورش نشان داد كه وضعیت رهبری اخلاقی مدیران آموزش‌ و پرورش، بر اساس نتایج به‌‌دست آمده با اطمینان 95% بیش از حد انتظار است.
همچنین، میزان برخورداری مدیران آموزش ‌و پرورش، از مؤلفه صداقت و درستی بیش از حد انتظار است. این یافته، با یافته‌های راهداری شمالی (1394) و صالح نیا (1391) تا حدودی تناسب دارد. آنها نشان دادند كه رهبری اخلاقی نتایج مثبت برای سازمان خود دارد و اینکه رهبری اخلاقی، تأثیر معنادار و قوی بر فضای اخلاقی سازمان دارد.
همچنين میزان برخورداری مدیران آموزش ‌و پرورش از مؤلفه تنظیم فعالیت‌ها، در چهارچوب رهبری اخلاقی بیش از حد انتظار است. این یافته، با یافته نعمتی، حضرتی، یوسفی تبار (1396)، تا حدودی تناسب دارد. آنها نشان دادند بین رهبری اخلاقی، با درگیری شغلی رابطة معناداری وجود دارد.
از سوي دیگر، بر اساس نتایج به‌دست آمده، میزان برخورداری مدیران آموزش ‌و پرورش، از مؤلفه اعتماد بیش از حد انتظار است. این یافته، با یافته ناستی‌زایی، زراعتگر، سنجری بامری (1395)، تا حدودی تناسب دارد. نشان دادند كه نتایج مثبت رهبری اخلاقی، برای سازمان‌ها ثابت شده است و این نوع رهبری موجب تمایل پیروان به گزارش مشکلات به مدیریت است.
بر اساس نتایج میزان برخورداری مدیران آموزش‌ و پرورش، از مؤلفه تلاش درجهت ارتقای کارکنان بیش از حد انتظار است. این یافته، با یافته داست، رسیک، مارگولس، ماریتس، گرین بام (2018)، تا حدودی تناسب دارد. آنان نشان دادند كه خستگی احساسی تلاش‌های انگیزشی رهبران اخلاقی را با کاهش اثرات مستقیم بر روی توانمندسازی روانی و اثرات غیرمستقیم، بر روی موفقیت کارمندان و موفقیت بالقوه آنها از بین می‌برد و میزان برخورداری مدیران آموزش ‌و پرورش، از مؤلفه اجازه ابراز عقاید مخالف، بیش از حد انتظار است. این یافته، با یافته ویچنگ، چینگ چانگ، هیویی کو، چیونگ (2014)، تا حدودی تناسب دارد. آنان نشان دادند كه رهبری اخلاقی زیردستان را برای شرکت در کارهای خود و تشویق آنها به مطرح کردن صحبت‌های خود کمک می‌کند.
همچنین، نتایج گویای این بود که بین رهبری اخلاقی مدیران زن و مرد تفاوت وجود ندارد و بین رهبری اخلاقی مدیران، با سوابق مختلف تفاوت وجود ندارد. و نيز بین رهبری اخلاقی مدیران، با سطوح تحصیلی مختلف تفاوت وجود ندارد. این یافته، با یافته ژنگ، ویت، وِیت، دیوید، ون دریل، مکدونالد، کالیسون، کرپیو (2015)، در مطالعه اثرات رهبری اخلاقی بر خستگی احساسی در موقعیت‌های شدید، با روحیه بالا تا حدودی تناسب دارد. آنان نشان دادند كه اتحاد تیمی تا اندازه‌ای در بین ارتباط رهبری اخلاقی، با خستگی احساسی قرار می‌گیرد. این روند تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم رهبری اخلاقی در بین اشخاصی که هوشیاری پائینی دارند، وجود ندارد.
با توجه به نتایج تحقیق انجام شده به نظر می‌رسد، سازمان آموزش ‌و پرورش استان قم، در پارامترهای ارزیابی شده در رهبری اخلاقی در سطح مطلوبی بوده است، ازاين‌رو، مدلسازی و تعمیم آن، به زیر مجموعه‌هایش و همچنین ساير نهادهای آموزشی کشور بسیار مناسب خواهد بود.
و همچنين مدیران، به‌عنوان رهبران سازمان باید با برنامه‌ریزی مناسب و مستمر و رفتار ترغیبی، سعی نمایند تا توانایی‌ها و استعدادهای نهفته کارکنان را کشف نموده، و رهبران با داشتن مؤلفه‌های رهبری اخلاقی، می‌توانند کیفیت زندگی کاری را در بین کارکنان ارتقا دهند تا موجب خلق ایده‌های نو، افزایش جو تفاهم، ارتقای سطح دانش حرفه‌ای و به روز شدن علم و در نهایت جامعه شوند.