اسلام و پژوهش‌های مدیریتی

یکی از ریشه ها و علل اساسی استقلال مساجد و عدم وابستگی آنها به حکومت ها در تاریخ تشیع، خوداتکایی مالی و مردمی بودن آنها بوده است. مسجد نهادی دینی، مردمی و غیردولتی است که استقلال در نحوة تأمین مالی آن، یکی از عناصر نقش آفرین در استقلال عملکرد و پرهیز از دولتی شدن آن است. بر این اساس، چیستی عوامل مؤثر بر خوداتکایی مالی مساجد، مسئله این پژوهش را شکل می دهد. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، و از نظر روش جمع آوری داده ها مطالعۀ موردی است. جامعۀ آماری شامل کلیۀ مساجد شهر مقدس قم است که تعداد ده مسجد از باب نمونه انتخاب شد. در انتخاب نمونه سعی شد هر مسجد تعداد زیادی از مساجد مشابه خود را نمایندگی کند. با اعضای هیئت امنای این مساجد، مصاحبه هایی صورت گرفت و با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق، بررسی داده های حاصل از مصاحبه ها با روش تحلیل مضمون انجام شد. با ترکیب مفاهیم استخراجی در قالب مضامین، تعداد هشت مضمون فراگیر به دست آمد. این مضامین عبارت اند از: نقش موقوفات در ادارۀ مالی مسجد؛ نقش اجارۀ فضاهای مسجد برای برگزاری مراسمات در تأمین مالی مسجد، نقش خیّرین در ادارۀ مالی مسجد؛ نقش امام جماعت در تأمین مالی مسجد؛ نقش برنامه ها و فضاهای فرهنگی در نگرش مردم به کارکردهای مسجد؛ نقش اعتماد متقابل خیّرین و هیئت امنا در ارائۀ کمک به مسجد؛ تأثیر دانش و توان حقوقی مسجد در تأمین مالی آن؛ و نقش برنامه ریزی هیئت امنا بر تأمین مالی مسجد. همچنین یافته های جنبی نشان داد که تأمین مالی مساجد استان قم، عمدتاً با کمک های خیّرین و دریافتی های موقوفات صورت می گیرد.