اسلام و پژوهش‌های مدیریتی

 
مقدمه
سازمان¬ها از شالوده¬های اصلی جوامع امروزی‌اند و مدیریت به‌عنوان نیازی گریز‌ناپذیر، امری الزامی برای به گردش درآوردن سازمان به سوی سازندگی و کمال است. یکی از مسائل مهم در تمامی سازمان¬ها، رفتار سازمانی است. «رفتار سازمانی» (Organization Behavior) عبارت است از نگرش‌ها، اعمال، اقدامات و کارهای افرادی که سازمان را تشکیل می‌دهند در سازمان (پال هرسي، 1969، ص 15). البته رفتار سازمانی به‌عنوان یک رشتة تحصیلی نیز معرفی شده است که بر رفتار، نگرش و عملکرد افراد در یک سازمان متمرکز است ( Vasu, Michael Lee.; Stewart, Debra W.; Garson, G. David,1998, p3). دانش رفتار سازمانی، از مطالعات و بررسی¬های منظم (سیستماتیک) عملیات، اقدامات، کارها و نگرش¬های افرادی که سازمان را تشکیل می دهند، حاصل شده است (استیفن پی رابینز، 1395، ص2). 
دانش رفتار سازمانی سه هدف عمده دارد: پیش¬بینی، توضیح و کنترل رفتار انسان. اين دانش هنگامی که در‌صدد پیدا کردن پاسخ¬هایی است برای اینکه چرا فرد یا گروه، کاری را انجام می¬دهد. هدف پیش‌بینی، تمرکز بر حوادث آینده¬ است. پیش¬بینی در‌صدد تعیین این است که چه نتایجی از یک عمل خاص به دست می¬آید؛ و در نهایت، چالشی¬ترین و مهم¬ترین هدف در به‌کارگیری علم رفتار سازمانی، کنترل رفتار است (همان، ص16). در این مقاله در جست وجوی شناسایی مولفه¬های بینشی الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی هستیم.
1. بیان مسئله
سازمان طبق تعریفش در ادبیات مدیریت، مجموعه¬ای از افراد است که برای تحقق اهدافی معین همکاری می¬کنند. یکی از ارکان اساسی در همة سازمان¬ها، انسان است (رضاییان،1390، ص10). هر چه تعامل و ارتباط میان انسان‌ها از قوت و استحکام بیشتری برخوردار باشد، تحقق اهداف تعیین‌شده بهتر صورت می-گیرد. 
در مباحث رفتار سازمانی، یکی از دغدغه¬ها ایجاد الگوی تعاملی بهتر میان کارکنان است. یکی از الگوهایی که می¬تواند الگوی مناسبی برای طراحی در سازمان باشد، الگوی اخوت اسلامی در سازمان است. اخوت در لغت، پیوندی است که دو یا چند چیز را به هم مرتبط می¬سازد. نسبت میان انسان‌ها دو صورت دارد: یکي نسبت حقیقی و طبیعی، و ديگري نسبت اعتباری و قراردادی که آثار شرعی و حقوقی از آن ناشی می‌شود (طباطبایی،1417ق، ص96). منظور از اخوت در اینجا اخوت اعتباری است که از هم¬شکلی عقیدتی‌، ارزشی و رفتاری ناشی می¬شود. این اخوت، از آن سنخ امور اعتباری است که بلافاصله پس از اعتبار‌، پیامدها و نتایج گوناگونی به دنبال دارد. با نهادینه‌سـازی اخـوت در میـان کارکنان، گرمای حاصل از آن فاصله¬های بی¬معنا را ذوب می¬کند و وحدتی حقیقی میان افراد مختلف سازمان ایجاد می‌کند؛ زندگی سازمانی معنایی انسانی می¬یابد و از روابط مبتنی بر اصالت سود خارج می¬شود. برای رسیدن به این الگو، مؤلفه¬های مختلفی لازم است. مؤلفه¬های بینشی اخوت اسلامی در الگوی رفتار سازمانی به‌عنوان پایه و اساس این الگو هستند و هدف این تحقیق، شناسایی این مؤلفه‌ها در منابع اسلامی است. از‌این‌رو، این تحقیق به دنبال پاسخ¬گویی به این پرسش است که مؤلفه‌های بینشی اخوت اسلامی در الگوی رفتار سازمانی از منظر اسلام چیست؟
2.‌ ادبیات نظری
ادبیات نظری این تحقیق شامل مباحث ی پیرامون اخوت اسلامی و بینش و کارکردهای آن است که در ادامه بدان می‌پردازیم:
1-2. اخوت اسلامی
در قرآن واژة اخ و مشتقات آن 96 بار به کار رفته¬اند. استعمال این واژه و مشتقات آن در قرآن در معانی گوناگونی به کار رفته است. گاهی در معنای لغوی آن یا همان برادری نسبی به کار رفته است؛ مانند: اگر میت برادر داشته باشد، مادرش یک ششم ارث می¬برد (نساء: 11) و «‌یوسف گفت: برادر پدری خودتان را به نزد من بیاورید». (یوسف: 59) و «‌و الي عادٍ اخاهم هودا؛ به سوی قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم» (اعراف: 65)؛ و گاهی معنایی غیر از معنای لغوی دارد که در برخی موارد در مورد شخصی که از اهل شهر یا روستاست، به کار رفته است؛ مانند استعمال واژة اخ (اعراف: 65) «و الي ثمود اخاهم صالحاً؛ به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را فرستادیم»؛ (اعراف: 73) «‌ و الي مدين اخاهم شعيباً؛ به سوی اهل مدین برادر آنها شعیب را فرستادیم»؛ (اعراف: 85‌) و گاهی در مورد کسانی به کار رفته است که در طغیان و سرکشی و معصیت وجه مشترکی دارند. در مقابل، در پاره¬ای از موارد نیز در مورد کسانی به کار رفته است که در پاکی و صفا و ایمان وجه مشترک دارند؛ مانند: «‌اخواناً علی سرر متقابلین؛ بهشتیان برادرانه بر تخت¬هایی روبه‌روی یکدیگر نشسته¬اند» (حجر: 47)؛ « انما المؤمنون اخوه»؛ مؤمنان برادران یکدیگرند». (حجرات: 10).
با این بیان، اخوّت دو قسم است: 
1. ديني: (انّما المؤمنون اخوة)‌ 
2. انساني: «الإنسان أخ الإنسان أحبّ أو كره»
بنابراين هر انسان با انسان ديگر، يا برادر ديني است يا برادر نوعي؛ چنان‌كه در فرمان مبارك حضرت امير مؤمنان به مالك اشتر (رضوان الله تعالي عليه) آمده است: «و أشعر قلبك الرحمة للرعية ... فإنّهم صنفان: إمّا أخ لك في الدّين أو نظير لك في الخلق» (سيدرضي، ن 53). در این عبارت، ظرافت خاصی وجود دارد و آن اینکه منظور از اينكه حضرت فرمود: «أو نظير لك فی الخلق» اين است كه «أخ» و «أخت» به معناي «مثل»، و «اخوة» به معناي «نظيرة» است، نه برادر؛ از‌اين‌رو «كلّما دخلت امّة لعنت اختها». (اعراف: 38) به معناي «لعنت مثلها» است. اينكه در برخي كتب ادبيات عربي تعبيري همچون «باب كان و أخوتها» آمده است نيز يعني «باب كان و أمثالها». البته این معنايي كه در سخن نوراني امير مؤمنان آمده است، ريشة قرآني دارد كه خداوند فرمود: «و الي عادٍ اخاهم هودا» (اعراف: 65)، «و الي ثمود اخاهم صالحا» (اعراف: 73)، «و الي مدين اخاهم شعيبا» (اعراف: 85)‌، با آنكه اين اقوام مشرك بودند. اينكه خداي سبحان انبيا را برادران مشركان مي‌داند، همان «برادر نوعي» از باب مثلیت و همانندی است (جوادی آملی، 1380 ، ج 8 ، ص 254).
آنچه مد نظر این تحقیق است، نوع اول از دو قسم اخوت، یعنی برادری دینی است‌ که البته در بین خواهران نیز برقرار است و همان خواهری است: «‌یا اخت هارون ما کان ابوک امرأ سوء؛ ای خواهر هارون! پدر تو انسانی ناصالح نبود» (‌مریم: 28). حضرت مریم خواهر نسبی حضرت هارون نبود؛ ولی در صلاحیت و پاکدامنی همچون او بود و از‌این‌رو، خواهر او خوانده شده است (‌راغب اصفهانی، 1412ق، ص 8).
ملاحظة این آیات، بیانگر آن است که اخوت و برادری از ویژگی¬ها و صفات مشترکی حاصل می¬شود که گاهی مثبت و الهی و گاهی منفی و شیطانی است. افرادی که تحت عنوان برادر یکدیگر قرار می¬گیرند، بسان فرشی می‌مانند که با وجود نخ¬های رنگارنگ، از نقشة واحدی تبعیت می¬کنند. افرادی که تحت عنوان اخوت قرار می¬گیرند، شاید از جهت سلایق با یکدیگر متمایز باشند؛ ولی از جهت مبانی از یک مبنا تبعیت می¬کنند و از این جهت هویتی مشترک دارند. اگر این مبانی در جهت منفی باشد، اخوت شیطانی، و اگر در جهت مثبت مشترک باشد، اخوت ایمانی و اسلامی شکل می¬گیرد. به عبارتی دقیق¬تر، هنگامی اخوت اسلامی در بین افراد اعتبار می¬شود و نمایان می¬گردد که افراد مبانی مشترکی را پذیرفته باشند؛ لذا قبل از هر چیز ابتدا لازم است مبانی اخوت اسلامی روشن گردد تا افرادی که پذیرندة این مبانی، هستند، تحت عنوان برادر دینی قرار گیرند. محقق در این مقاله بر آن است تا مبانی بینشی اخوت اسلامی را تبیین کند؛ اما قبل از آن لازم است در زمينة بینش، مطالبی عرض گردد. 
2-2 مفهوم‌شناسی بینش
بینش در لغت، اسم مصدر از دیدن به معنای بصیرت، قدرت دید، بینايی، بصارت، رؤیت، نظر، نگاه، بینندگی و درک اشیا آمده است (معین،1362،ج 1، ص 635). گاهی بینش را مترادف با آگاهی می‌دانند و آن دو را به‌جای هم به کار می¬گیرند؛ اما مراد از بینش در این تحقیق، صرف علم و آگاهی نیست. هرچند بینش و آگاهی از یک جنس‌اند، اما رابطة تساوی و انطباق میان آنها برقرار نیست. هر بینشی آگاهی است؛ اما هر آگاهی‌اي بینش نیست. بینش نوعی آگاهی گسترده و عمیق است؛ از‌این‌رو آدمی را با واقعیت مورد نظر در‌می‌‌پیوندد؛ اما اصل آگاهی ممکن است سطحی و کم دامنه و لذا گمراه‌کننده باشد (کریم خانی،1393، ص13).
یکی از واژه‌های نزدیک به بینش، واژة معرفت است. راغب معنای این واژه را چنین بیان می¬کند: «ادراک للشیء بتفکر و تدبر لأثره و هو اخص من العلم؛ درک نمودن چیزی با تفکر و تدبر در اثر آن و معرفت، اخص از علم است (راغب اصفهانی،1412ق، ص560).
صاحب التحقیق نیز در معنای این واژه چنین می¬نویسد: «ان الاصل الواحد فی الماده هو اطلاع علی شیء و علم بخصوصیاته و آثاره و هو اخص من العلم». اصل این واژه به معنای اطلاع بر چیزی و آگاهی از خصوصیات و آثار آن است و این واژه، اخص از علم است». بنابراین، هر نوع علمی معرفت نیست؛ بلکه، معرفت علمی خاص است که با تأمل و اطلاع در خصوصیت و آثار است.
با توجه به مطالب بیان‌شده، منظور ما از بینش در این مقاله، شناخت و معرفت به موضوع به صورت گسترده و عمیق است. از‌این‌رو، در این مقاله به بررسی آیات و روایات پرداختیم تا با استفاده از روش گرندد تئوری یا همان داده بنیاد، این مؤلفه¬های بینشی را استنتاج کنیم. 
3. روش تحقیق
هر تحقیقی برای رسیدن به نتیجة مطلوب، نیاز دارد که روش تحقیق خاصی داشته باشد و  به صورت روشمند گام‌به‌گام آن روش تحقیق اجرا شود. تحقیق‌هایی که به روش داده‌بنیاد انجام می‌شوند، در چند گام قابل اجرايند. یکی از محققین و نویسندگان، با تحقیقاتی که انجام داده الگوي فرایند اجرایی نظریة داده‌بنیاد را توسعه داده و الگوي زیر را پیشنهاد کرده است.
نمودار فرایند اجرای داده‌بنیاد الگوي توسعه داده شده (مهرابی،1390، ص14)

1-3. تعیین موضوع
تعیین موضوع، نخستین گام را شکل می‌دهد. هدف کلی این پژوهش دستیابی به الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی در سازمان است؛ اما از آنجا که این کار گسترده است، تحقیق حاضر به منظور رسیدن به جمع‌بندی مشخص، در این مرحله مؤلفه‌های بینشی الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی را بررسی می‌كند. 
2-3.گردآوری داده‌ها
مطالعه در روش داده‌بنیاد با حس عام شروع می‌‌شود و نمونه‌برداری با داده‌هایی که تأمین‌کنندة اطلاعات اولیه هستند، آغاز می‌شود که از آن می‌توان به‌عنوان نمونه‌برداری تئوریک (جهت‌دار) نام برد (ستو، 1992، ص 2-12). جمع‌آوری داده‌ها در داده‌بنیاد ، روندی کاملاً انعطاف‌پذیر دارد. در این روش، کار گردآوری داده تا رسیدن به نقطة اشباع ( Saturation point) ادامه می‌یابد؛ به‌گونه‌ای که پژوهشگر اطمینان می‌یابد که ادامة گردآوری چیز تازه‌ای به دانسته‌های او نمی‌افزاید. یکی از نشانه‌های نقطة اشباع، مواجه شدن با داده‌های تکراری (Repetitive or duplication data) است.(‌سيوسا، 2006، ص 324). برای جست وجو و گردآوری داده‌ها در منابع اسلامی، در میان مفسران و فقها، دو روش لغت‌کاوی معناکاوی مرسوم است.
در روش «لغت‌کاوی»، محقق به دنبال لغت و کلمة خاص است؛ به‌گونه‌ای که آیات و روایاتی را که در متن آنها به لغت مورد نظر یا مشتقات آن اشاره شده است، استخراج كرده، از آنها استفاده می‌کند (مهرابی،1393،ص133). در پژوهش حاضر، از همین روش استفاده شده است.
استفاده از نرم‌افزارهایی که حاوی متون و منابع اسلامی است، فرایند جمع‌آوری داده‌ها را تسهیل نمود. نرم‌افزار جامع‌التفاسیر که شامل تفاسیر قرآن کریم است و نرم‌افزار نورالاحادیث که شامل منابع روایی است، نقش مهمی در فرایند داده‎یابی برای این پژوهش ایفا نمود. جست‌و جو در این منابع با استفاده از کلیدواژه‎های تعیین شده (واژة اخ و مشتقات آن) انجام شد. در جست‌و جوهای انجام‌شده از نرم‌افزارهای فوق و مطالعات انجام شده، دوازده آیة مرتبط با موضوع و بیش از صدها روایت متناسب با موضوع مطالعه شد که بسیاری از آنها دارای مفاهیم مشابه بودند. 
3-3. کدگذاری باز
مقصود از کدگذاری باز (Open coding) در داده‌بنیاد‌، اختصاص نزدیک‌ترین مفهوم به کوچک‌ترین جزء یا معنای هر بخش از دادة گردآوری‌شده است (پانديت، 1996، ص 56)؛ مثلاً چنانچه متن یک آیة قرآن یا یک حدیث را به‌عنوان بخشی از داده در نظر بگیریم، هر جمله یا کلمه‌ای از آیات قرآن و احادیث که دربرگیرندة یک مفهوم ( Concept) قابل درک باشد، می‌تواند مبنای انتخاب یک کد باشد.
هدف از کدگذاری باز، تجزیة مجموعة دادة گردآوری‌شده به کوچک‌ترین اجزای مفهومی ممکن است. این اجزای مفهومی، که اصطلاحاً به آن «کد» گفته می‌شود، باید گویای محتوای داده باشد؛ به‌طوری که خواننده، با مشاهدة این عنوان، تا حدود زیادی به مفهوم جملات پی ببرد (مايلس و هابرمن، 2002، ص 51).
در این مرحله از تحقیق، پژوهشگر با مراجعه به تفاسیر قرآن، مفاهیمی را از قرآن به دست آورد که با مشورت با خبرگان، برخي از آنها حذف و برخی اصلاح گردید. در مورد روایات نیز بارها و بارها مفاهیم با رجوع به اهل خبره بازنگری و مورد اصلاح قرار گرفت. از اقدامات صورت گرفته در مرحلة «کدگذاری باز» حدود 33 مفهوم از آیات و 387 مفهوم از روایات و  در مجموع 421 مفهوم به دست آمد که 59 مفهوم آن مربوط به مؤلفه‌های بینشی است. 
4-3. کدگذاری محوری
كد گذاري محوري (axial coding) مرحلة پالايش و تفكيك مفاهيم به دست آمده از كدگذاري باز مي‌باشد ( فیلیک، 1388، ص 335). اين مرحله مستلزم استفاده از روش مقايسه نيست؛ این کار مستلزم صرف وقت و حوصلة زیاد است؛ زیرا در ابتدا ارتباط میان آنها چندان آشکار نیست. در واقع محقق خود را با انبوهی از مفاهیم و داده‌های خام روبه‌رو می‌بیند که در ظاهر چندان ربطی به هم ندارند؛ اما با تفکر عمیق و مقایسة مفاهیم و کدهای باز، به‌زودی پیوندهای نامرئی آشکار خواهد شد (منصوریان، 1385،ص390)؛ به این صورت که محقق در این مرحله مقوله‌ها را با توجه به ویژگی‌ها و ابعادش به زیر مقوله‌ها پیوند می‌دهد. این کدگذاری، به این دلیل «محوری» نامیده شده که کدگذاری حول «محور» یک مقوله تحقق می‌یابد (استرايوس، كاربين، 1998، ص49) حاصل این مرحله از فرایند تحقیق، شکل‌گیری «مؤلفه‌‌ها» است. در این مرحله از پژوهش،420 مفهوم به دست آمده با دقت‌نظر و جلسات مکرر با اهل خبره طبقه‌بندی گرديد و در مراحل مختلف به جرح و تعدیل طبقه‌ها پرداخته شد تا نهایتاً در 41 طبقه جای گرفت که هفت طبقة آن مربوط به مؤلفه‌های بینشی است. جدول زیر این مؤلفه‌ها را نشان می‌دهد:
جدول کدگذاری محوری
کد ها    مفاهیم    مؤلفه¬ها    
53+ 140+ 165+  174+ 176+ 179+ 165+ 237+    شدت اتصال روح برادران دینی به خداوند+ احترام و دوستی با برادر دینی به دلیل عظمت و جلال خدا، نه در جهت اغراض دنیوی+ رفتار حسنه داشتن با برادر ایمانی به خاطر خدا+ بهشت الهی پاداش زیارت برادر دینی برای خدا+ زیارت برادر دینی زیارت خداست.+ حتمی بودن اکرام دیدار‌کنندة برادر دینی از سوی خدا + دوستی برادران دینی با یکدیگر به خاطر خدا+بزرگواری در نزد خداوند پاداش شاد کردن برادران دینی    خدا‌باوری    
174+ 219+ 242+ 401+     بهشت الهی پاداش زیارت برادر دینی برای خدا+ مرگ در هنگام زیارت برادر دینی موجب عفو از حساب‌کشی عذاب برزخی جریمة برطرف نکردن نیاز برادر دینی + توبیخ شدید مدعیان دوستی غیر مواسی با برادران در قیامت    معاد‌باوری    
143+ 155+ 168+  208+  191+    شیعه بودن، الزام‌آور رعایت حقوق برادری دینی است+ تحت ولایت اهل بیت بودن در رعایت حقوق برادر دینی + ارتباط برادران دینی بر محور ولایت ائمه  ناراحت شدن امام  از رسیدگی نکردن به امور برادر دینی+ زائر برادر دینی پیرو رسول خداست     راهنما‌باوری     
175+ 178+ 293+ 227+ 259+ 184+    بهشت پاداش زیارت خالصانة برادر دینی + بهشت پاداش دوستی با برادر دین + پیش‌قدم شدن در اتصال با برادر دینی، پیش‌قدم شدن در ورود به بهشت است+ تمثال بشارت‌دهنده و آرامش‌بخش از ترس‌های قیامت، پاداش شاد کردن برادر دینی + حق شفاعت برای کسی که در راه برآوردن حاجت برادر دینی سعی کند نورانی شدن در قیامت پاداش زیارت خالصانة برادر دینی    با‌ارزش دانستن نعمت‌های بهشتی    
289+ 307+ 309+ 335+ 348+     لعنت و دوری از رحمت الهی برای قهر کردن برادران دینی، خشم الهی در عدم صداقت و عدم انصاف با برادر دینی+ خشم الهی در عدم اهتمام به وفای به عهد با برادر دینی+خوردن ظالمانة مال برادر دینی، خوردن آتش جهنم است+ سرزنش خداوند کسی را که برادر دینی خود را در غیابش به بدی یاد کند    منفور دانستن خشم و عذاب الهی    
132+ 134+ 177+ 182+  193+ 201+ 207+  218+ 238+ 243+ 262+ 263+ 287+ 320+ 321+ 7+    مقدم داشتن رسیدگی به امور برادر دینی، حتی بر طواف واجب کعبه+ پنداشتن برادر دینی بجای عزیزترین عضو خانواده+ زائر برادر دینی زایر و مهمان خداست+ بدرقة فرشتگان الهی از زائرین برادران دینی و بشارت به پاداش الهی+ زیارت برادر مؤمن، بزرگداشت حق الهی است+ بشارت هفتاد هزار فرشته به بهشت برای زائر برادر دینی+ سلام و مصافحه، خوی فرشتگان + بدرقه کردن فرشته زائر برادر دینی را+ مؤمن برای برادر دینی‌اش رحمت است+ برتری برآوردن حاجت مؤمن از ده طواف خانة کعبه+ برآوردن حاجت برادر مؤمن بهتر از طواف یک هفته خانة کعبه+ قضای حاجت برادر مؤمن، افضل از اعتکاف یک ماه+ رسیدن به مقام اولیاء الله با اعطای تحفه به برادر دینی+ روایی سفر در ماه رمضان برای وداع با برادر دینی + برابری ارزش احترام به برادر دینی با واجبات دینی+ اخوت اسلامی از نعمت‌های الهی و شایستة یادآوری+    شناخت ارزش و جایگاه اخوت اسلامی    
4+ 5+ 14+ 22+ 45+ 54+ 59+ 80+ 81+ 82+ 85+ 130+ 325+ 328+ 83+ 84+ 325+ 326+ 319+ 234 + 246+ 280+ 319+ 186+ 220+    دین‌ محور اخوت+  اخوت از برکات دین+ پایبندی به شریعت، مبنای اخوت اسلامی + مؤمنان برادر دینی یکدیگر+ مؤمن برادر مؤمن+ هر مسلمانی برادر دینی مسلمان است.+ شراکت در دین داشتن در برادری دینی + همانندی در عقیده، سبب ایجاد حقوق برادری است+ اظهار عقاید مشترک، سبب اثبات حق برادری است+ ثبوت حق برادر با اظهار عقاید مشترک+ اشتراک در مذهب، سبب برادری است (چه برادرت را بشناسی، چه نشناسی)+ هم مذهب و هم عقیده بودن، سبب برادری دینی+ ثبوت و عدم ثبوت برادری دینی با مثلیت در اعتقاد و رفتار بر طبق فرامین الهی+ مثلیت در دین و آیین باعث اخوت و برادری است+ ثبوت برادری و حقوق آن تا زمانی که  خلاف عقاید تو عمل نکند+ اظهار عقاید خلاف از باب تقیه، خللی در برادری وارد نمی‌کند+ ثبوت و عدم ثبوت اخوت با مثلیت در اعتقاد و رفتار بر طبق فرامین الهی+ عدم صدق اخوت و برادری در مورد افرادی که با کتاب خدا مخالفت می‌کنند (عقیدة یکسانی با انسان ندارند)+ قرآن منشأ برادری دینی+ امر به معرفت و بینش‌دهی به حقوق برادری+ ایجاد رغبت در رعایت حقوق برادری پس از معرفت‌دهی دینی+ ترغیب، بر اساس ایجاد معرفت شکل می‌گیرد+ سطوح مختلف برادری با توجه به سظوح مختلف معرفت و بینش+ سیرة اهل بیت  در آموزش ادب برادری در ملاقات‌ها + همگونی پاداش برادر دینی زیارت‌شونده با برادر زائر مشروط به شناخت حق زائر     اشتراک در شناخت و باورها    
5-3. کدگذاری انتخابی
کدگذاری انتخابی مرحلة اصلی نظریه‌پردازی است که بر اساس نتایج دو مرحلة قبلی کدگذاری، به تولید نظریه می‌پردازد. در تحقیق حاضر، در مرحلة کدگذاری انتخابی روابط مفاهیم و مؤلفه‌های قبلی مقایسه گرديدند و وجوه مشترک آنها شناسایی و با توجه به اشتراک‌هایشان، در دسته‌بندی کلی‌تر و محدودتری سامان‌دهی شدند و در پنج دسته و طبقه کلی جای گرفتند و برای هر یک از این دسته‌ها عنوان‌هایی در نظر گرفته ‌شد. یکی از آنها مؤلفه‌های بینشی الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی است که بدان‌ها می¬پردازیم.
4. مؤلفه‌های بینشی اخوت اسلامی
اخوت اسلامی برآیند مشترک بودن مبانی بینشی، گرایشی و رفتاری افراد است. اولین سطح از مبانی که تغیير در آنها می¬تواند منجر به تغییر در دیگر مبانی گردد، مبانی بینشی افراد است؛ لذا شناسایی این دسته از مبانی، اهمیت ویژه¬ای دارد. به تصدیق علامه سید جعفر مرتضی حسینی عاملی، راز آن رابطة مستحکم در میان یاران پیامبر همان اقدام «اخوت» بود که در آن دقتی به کار رفت که حافظ همیاری و همکاری در جامعة جدید تا آخرین حد ممکن و با تمام قدرت شد. آن دقت، بنیان‌گذاری این ارتباط بر دو پایه اساسی: حق (‌بینش‌های صحیح حقانی) و همیاری (گرایش‌های مثبت حقانی) می‌باشد.
حق‌محوری، یک عامل بسیار مهم بود و ارتباط‌های افراد بر همین اصل پی‌ریزی می‌شد‌. در برخوردهایشان با یکدیگر در عرصه‌های گوناگون زندگی، تنها همان عامل «حق» حاکم و اساس بود، نه تشخیص و سلیقة فردی و نه مصلحت شخصی یا قبیله‌ای یا حزبی (مرتضی عاملی، 1391، ج2، ص99).
رفتارهای افراد، مبتنی بر بینش‌هایی است که پذیرفته‌اند و بر طبق آن رفتار می¬کنند. بینش‌هایی که از تتبع در آیات و روایات مرتبط با اخوت اسلامی به دست آمد، در‌بر‌دارندة ارزش‌هایی است که در سطوح مختلف رفتار سازمانی تأثیر‌گذار است.
حال به بررسی بینش‌های صحیح و حق می¬پردازیم تا در سایة معرفت به آنها گرایش‌های حقانی ایجاد شود و در سازمان، از افراد رفتارهای الهی مبتنی بر اخوت اسلامی شاهد باشیم. در این راستا، شش مؤلفه به دست آمد که مؤلفة اشتراک در شناخت و باورها تأیید‌کنندة تأثیر همین مؤلفه‌های بینشی و مؤيد آنهاست که عبارت‌اند از:
1-4. خدا‌باوری
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین بینش‌هایی که فرد سازمانی باید داشته باشد تا رفتارهای او مبتنی بر اخوت اسلامی باشد، این است که خدا را بشناسد و باور داشته باشد و او را ناظر بر اعمال خود بداند. این بینش فرد را بر آن می¬دارد تا رفتارهای خود را مطابق با خواست و ارادة حق باری تعالی قرار دهد و در تمامی تصمیم‌گیری‌ها و اعمال و رفتار سازمانی، خدا را ناظر بر رفتار خود بداند؛ چنانكه در بسیاری از روایات، به دلیل التزامی و نه تطابقی‌، می¬توان فهمید که به منظور ایجاد الگوی اخوت اسلامی در سازمان باید تمام رفتارهای منابع انسانی در راستای باور توحیدی به خدای یگانه باشد. زمانی اخوت اسلامی در سازمان شکل می¬گیرد که رفتارهای افراد مخلصاً لوجه الله باشد. امام علی می¬فرماید: بهترین برادران کسی است که دوستی و محبتش در راه خدا باشد: «خیر الاخوان من کانت فی الله مودته» (تميمي‌آمدی، 1410ق، ج 1، ص 818). این حدیث به خوبی بیان می¬کند که ایمان به خدا باید سرلوحة دوستی‌ها و رفتارهای انسان قرار گیرد. در حدیثی امام صادق می¬فرمایند: هر كه براى خدا، نه چيز ديگر، و براى درخواست وعدة او و دريافت آنچه نزد خداست، به ديدار برادرش رود، خدا هفتاد هزار فرشته بر او گمارد كه فرياد زنند: هان، پاك گشتى و بهشت خوشت باشد «من زَارَ أَخَاهُ لِلَّهِ لَالِغَيْرِهِ الْتِمَاسَ مَوْعِدِ اللَّهِ وَ تَنَجُّزَ مَا عِنْدَ اللَّهِ، وَكَّلَ اللَّهُ‏ بِهِ سَبْعِينَ أَلْفَ مَلَكٍ يُنَادُونَهُ: أَلَا طِبْتَ وَ طَابَتْ لَكَ الْجَنَّةُ» (کلینی، 1369، ج2، ص175). این حدیث و احادیثی نظیر این روایت، اعتقاد به خداوند را در درجة اول اثبات می‌کند و در مرتبة دوم، علت بروز یک رفتار را توجه به امر خدا می‌داند. باور به خداوند باری تعالی، زندگی افراد را به سمت امور معنوی و متعالی جهت می‌بخشد. انسان مؤمن لذت و کمالی را خواستار است که هیچ لذت دنیایی و کمال مادی به ارزش و مطلوبیت آن نمی‌رسد. دنیا در چشم چنین افرادی بسیار کوچک و بی‌ارزش است. در همین موضوع، امام حسن در خطبه‌ای یکی از برادران دینی‌اش را ستود و او را الگوی مؤمنان معرفی نمود و فرمود: من در مورد برادری به شما خبر می‌دهم که در چشم من بزرگ‌ترین مردم است و سرآمد آنچه که او را در چشم من بزرگ کرد، کوچکی دنیا در چشم او بود: «َطَبَ النَّاسَ‏ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا، فَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ، أَنَا أُخْبِرُكُمْ عَنْ أَخٍ‏ لِي كَانَ مِنْ‏ أَعْظَمِ النَّاسِ فِي عَيْنِي، وَ كَانَ رَأْسُ مَا عَظُمَ بِهِ‏ فِي عَيْنِي صِغَرَ الدُّنْيَا فِي عَيْنِهِ» (همان، ج 2، ص 237).
اعتقاد به خداوند منشأ ارزش‌ها و فضایل اخلاقی است. هر اندازه افراد معرفت بیشتری به خداوند و صفات وی داشته باشند، درجة بالاتری از ایمان در آنها ایجاد می¬شود. ایمان به خدا موجب می‌شود نگرش افراد به هستی، زندگی و کار و تلاش، هدف‌دار و معنادار باشد و در رفتارها با انسجام و وحدت رویّه عمل کنند. اعتقاد به خدا باعث می شود تا افراد رفتارهای خود را در جهت رضایت الهی سوق دهند و هیچ فردی را به ناحق ناراضی نگذارند. زیرا رضایت حق در رضایت افراد است. توجه به صفات خداوند نیز جهت‌دهنده به رفتارهاست. فردی که به عدالت خداوند اعتقاد دارد و اینکه خداوند هیچ ظلمی روا نمی‌دارد و حق هیچ موجودی را ضایع نمی¬کند، زمینة شناختی برای کنترل وی می باشد. بسیاری از مؤلفه‌های رفتار سازمانی در سطح فردی، نظیر ارزش‌های فردی، انگیزش، ادراک و ... از این بینش تأثیر می¬پذیرند. در سطح رفتار گروهی نیز در اثربخشی و پویایی گروه تأثیر مستقیم خواهد داشت. در سطح سازمانی نیز ارتباطات، رهبری‌، فرهنگ و دیگر مؤلفه‌ها تأثیر‌ پذیرند و این تأثیر‌گذاری و تأثیر‌پذیری بسیار واضح و روشن است. خداباوری فرهنگ سازمان را توحید‌محور مي‌كند و در سازمانی که فرهنگ توحیدی‌محور فعالیت¬های سازمانی باشد، افراد در روابط و ارتباطات سازمان نگاه معارض‌گونه به همکاران خود ندارند؛ بلکه همة نگاه‌ها در سازمان معطوف به رضایت خداوند متعال است و مهم‌ترین برآیند آن می¬تواند بهبود روابط میان‌فردی در سازمان و کاهش تعارضات درون‌سازمانی باشد.
2-4. معاد‌باوری
یکی از بینش‌های اساسی الگوی اخوت اسلامی، باور به معاد و حیات پس از مرگ است. این بینش بر این اساس استوار است که انسان حقیقتی دارد که با متلاشی شدن بدن از بین نمی‌رود و انسان در سرای دیگر، حیاتی جاودانه دارد. معادباوری به این معناست که انسان دربارة مرگ و حیات پس از آن شناخت لازم را داشته و در اعماق وجود خود به حیات ابدی ایمان آورده باشد و اعتقاد به معاد را محور زندگی خود قرار دهد. این بینش به این حقیقت نظر دارد که هدف نهایی، حیات جاودان آخرت است و زندگانی دنیا تنها مقدمه‌ای برای حیات آن دنیاست. در واقع این بینش در‌بر‌دارندة این معنا و مفهوم است که سرای باقی و پایدار، سرای آخرت است و اعمال و رفتار ما در این دنیا برای دست‌یابی به سعادت در آخرت است، نه لذت و خوشی در این دنیا. بر این اساس، در نگاه اسلامی غایت و هدف اصلی سازمان‌ها باید معطوف به آخرت باشد و هرگونه فعالیت و رفتاری در سازمان باید بر محور بینش معاد‌باوری صورت گیرد. 
بسیاری از معضلات سازمان¬ها، به‌ویژه سازمان‌های امروزی، ریشه در عدم اعتقاد به معاد و غفلت از بازخواست در آن سرای ابدی است. دنیا دوستی، سرچشمة بیشتر گناهان و مفاسد است که تمرکز سازمان‌ها و اهدافشان بر به دست آوردن آن می¬تواند سرچشمة بسیاری از ضعف‌ها و تهدیداتشان شود؛ اما نیروی بازدارنده و کنترل‌کنندة آن، اعتقاد و باور به آخرت و حساب و کتاب آن دنیاست. خداوند در قرآن کریم می¬فرماید: «وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ‏».
در این آیه، خدای متعال بر سرنوشت افراد بى‏ایمان و ستمگر در آن روز تأكيد مي‌كند و مى‏فرماید: «این کوردلان را که در غفلت‌اند و ایمان نمى‏آورند، از روز حسرت (روز رستاخیز) که همه چیز پایان مى‏گیرد و راه جبران و بازگشت نیست، بترسان». از جملة «‌یَوْمَ الْحَسْرَةِ» استفاده می‌شود که روز قیامت، هم نیکوکاران تأسف مى‏خورند كه اى کاش بیشتر عمل نیک انجام داده بودند و هم بدکاران؛ چرا که پرده‏ها کنار مى‏رود و حقايق اعمال و نتایج آن بر همه کس آشکار مى‏شود. باور به چنین مفاهیمی از معاد، می¬تواند افراد را از کج‌روی‌ها باز‌دارد و موجب کنترل رفتار افراد گردد. 
این بینش، اگر حقیقتاً از قلب افراد گذر کند و نهادینه شود، آثار مثبت و برکات خوبی، هم در رفتار فردی و هم در رفتار سازمانی افراد در سطوح سه‌گانه دارد. چنین التزامی می¬تواند به‌عنوان موتور محرکی در افراد ایجاد انگیزه کند و باعث شود تا زندگی فردی و سازمانی خویش را بر اساس این اصل پی‌ریزی کند و به سمت و سویی جهت دهد که منافع او را در زندگی جاویدان آخرت تأمین کند و از رفتاری که باعث تخریب و زیان وی می¬شود، اجتناب ورزد. اعتقاد به معاد، اثرات سازنده‌ای را در زندگی او به جا می¬گذارد؛ در رفتار انسان نشانه¬ای از تعادل و تکامل روانی را موجب می¬گردد و مبدأ و منشأ بهداشت روانی می¬شود. عقیده به معاد، به حیات دنیوی معنا و احساس مسئولیت را در انسان بارور و حس درست‌کاری و وظیفه‌شناسی را در آدمی پرورش می‌دهد. یاد قیامت و اعتقاد به پاداش و کیفر الهی باعث دوری انسان از انحرافات اخلاقی، اجتماعی و هرج و مرج و لاابالی‌گری می¬گردد.
اضطراب و فشار روانی از مؤلفه‌هایي است که برای پیشرفت انسان و جامعه لازم است؛ چون اضطراب پاسخ طبیعی بدن در برابر هر نوع خطری است که به صورت هیجانی ناخوشایند در قالب‌هايي همچون دلشوره، نگرانی، تنش و ترس آشکار می‌شود؛ اما اگر اضطراب و فشار روانی از حد اعتدال خارج شود، به صورت یک بیماری، سلامت روانی انسان و به دنبال آن سلامت جسمانی او را تهدید می‌کند. نقش آرامش روانی در کاستن از اضطراب، انکار‌ناشدني است. غالباً افراد متدین که به خدا، روز رستاخیز و امیدواری اعتقاد دارند، از آرامش نسبی بیشتر برخوردارند و زودتر درمان می‌شوند. از این جهت، این بینش می‌تواند فشار روانی حاصل از کار و محیط کاری در سازمان را کاهش دهد و افراد سازمانی را از استرس مخرب دور نماید.
3-4. راهنما‌باوری
یکی دیگر از بینش‌های مهم در الگوی اخوت، شناخت و اعتقاد به پیامبر و اهل بیت اوست. این بینش، ارتباط تنگاتنگی با بینش خداباوری دارد؛ زیرا واسطة بین خلایق و خداوند باری تعالی، پیامبر و اهل‌بیت اویند و پل ارتباطی بین خالق و مخلوق‌اند. انگیزاننده بودن کلام پیامبر و اهل‌بیت در صورتی است که به رسالتشان عقيده داشته باشیم. روایات بسیاری، مسلمانان را برادر يكديگر می‌خواند. مسلمانان به فرقه‌های مختلفی تقسیم می¬شوند؛ اما همة آنها به خداوند، معاد و پیامبر اعتقاد دارند؛ لذا پایین‌ترین درجة برادری، همین برادری اسلامی است. همة مسلمانان در هر فرقه و مذهبی که باشند، با دارا بودن این باور برادر یکدیگر خوانده می-شوند. مراتب بالاتر اخوت با اعتقاد و باور به اهل‌بیت، شکل می¬گیرد. در آیات و روایات، از مسلمانان خواسته شده است تا فراتر از اسلام ایمان بیاورند و افزون بر تسلیم در برابر یکتایی و یگانگی خداوند، ولایت اهل‌بیت را نیز پذیرا باشند. از‌این‌رو، یکی از بینش‌های لازم در جهت اخوت اسلامی، در بالاترین مرتبه، ایمان به پیامبر و اهل‌بیت است. شیعه بودن و ایمان و اعتقاد به اهل‌بیت، باعث التزام به رعایت حقوق برادری می‌گردد. 
محمد بن عجلان گويد: خدمت امام صادق بودم كه مردى آمد و سلام كرد. حضرت از او پرسيد: برادرانت كه از آنها جدا شدى، چگونه بودند؟ او ستايش نيكو كرد. حضرت به او فرمود: ثروتمندان از فقرا چگونه عيادت كنند؟ عرض كرد: اندك. حضرت فرمود: ديدار و احوال‌پرسى ثروتمندانشان از فقرا چگونه است؟ عرض كرد: اندك. حضرت فرمود: دستگيرى و مال دادن توانگرانشان به بينوايان چگونه است؟ عرض كرد: شما اخلاق و صفاتى را ذكر مي‌كنى كه در ميان مردم ما كمیاب است. حضرت فرمود: پس چگونه آنها خود را شيعه مي‌دانند؟ «كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ، فَدَخَلَ رَجُلٌ، فَسَلَّمَ، فَسَأَلَهُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: كَيْفَ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ إِخْوَانِكَ؟ قَالَ: فَأَحْسَنَ الثَّنَاءَ، وَ زَكّى‏ وَ أَطْرى‏، فَقَالَ لَهُ: «كَيْفَ عِيَادَةُ أَغْنِيَائِهِم‏ عَلى‏ فُقَرَائِهِمْ؟ فَقَالَ: قَلِيلَةٌ، قَالَ‏: وَ كَيْفَ‏ مُشَاهَدَةُ أَغْنِيَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ؟ قَالَ: قَلِيلَةٌ، قَالَ‏: فَكَيْفَ‏ صِلَةُ أَغْنِيَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ فِي ذَاتِ‏ أَيْدِيهِمْ؟ فَقَالَ: إِنَّكَ لَتَذْكُرُ أَخْلَاقاً قَلَّمَا هِيَ فِيمَنْ عِنْدَنَا، قَالَ‏ فَقَالَ: فَكَيْفَ‏ يَزْعُمُ‏ هؤُلَاءِ أَنَّهُمْ‏ شِيعَةٌ؟!» (‌کلینی، 1369،ج2، ص 173).
در این روایت، کسی که خود را شیعه می‌داند و به پیامبر و اهل بیت اعتقاد دارد، موظف است که حقوق برادری را رعایت کند. این بینش به‌طور مستقیم ارزش¬های فردی را تغییر می¬دهد. ادراک افراد نیز تحت تأثیر ارزش¬های افراد است. از‌این‌رو، تمامی تصمیم¬گیری¬های افراد در سازمان که مبتنی بر ادراک آنان است، تحت‌تأثیر این بینش قرار می¬گیرد. راهنما باوری و ایمان به اهل‌بیت باعث می¬شود تا ارتباطات در سازمان با افراد و تلاش در جهت راهگشایی از گره¬ها و مشکلات سازمانی افراد جنبة دینی پیدا کند و به‌عنوان یک وظیفة شرعی قلمداد شود. از‌این‌رو در سازمان، ارتباطات اثربخش¬تر خواهد بود.
4-4. با ارزش دانستن نعمت‌های الهی
یکی دیگر از بینش‌های لازم در الگوی اخوت اسلامی این است که انسان ارزش نعمت‌های الهی را بداند و آن نعمت‌ها برای وی انگیزاننده باشند. 
 در اغلب موارد، اهل بیت بروز رفتارهای مبتنی بر اخوت اسلامی را به نعمت‌های بهشتی پاداش می¬دهند؛ اگر‌چه ممکن است شخصی از روی سفاهت برای نعمت‌های بهشت ارزشی قائل نباشد؛ همان‌گونه که در زمان رسول خدا نیز چنین افراد سفیه و نابخردی بوده‌اند، چنان كه مفسران در شأن نزول سورة لیل از ابن عباس نقل کرده¬اند كه نخلی در بهشت برای شخصی انگیزاننده نبود تا نخلی در این دنیا را بدهد و نخل بهشتی را عوض بگیرد (مکارم شیرازی، 1371، ج 27، ص 69- 70). 
همان‌گونه که در این روایت بیان شده است، گاهی نعمت‌های بهشت برای شخصی انگیزاننده نیست و آن را دارای ارزش نمی‌داند و حاضر نیست در مقابل کاری، نعمتی از نعمت‌های بهشت را به دست آورد؛ اما در مقابل، شخصی حاضر است برای به دست آوردن آن نعمت، چندین برابر هم تلاش کند.
نكتة قابل توجه اين است كه در صدر اسلام، چنین اتفاقاتی باعث شد تا بینش مردم به نعمت‌های الهی افزایش یابد و التزام آنها به اخوت اسلامی و حقوق و مسئوليت‌هاي آن جزئي از باورهاي ديني مسلمانان شود؛ يعني مسلمانان دستورها و توصيه‌هاي قرآن و پيامبر، مانند اين حديث را كه «مَن اَصبَحَ وَ لَمْ يَهتَمَّ بِاُمورِ الْمُسلِمينَ فَلَيسَ بِمُسلِمٍ؛ هر كس كه صبح كند، در حالي كه به امور مسلمانان بي‌اعتنا باشد، مسلمان نيست»، با جان و دل پذيرفته بودند و به آن عمل می¬کردند؛ چرا که، شناخت و بینش خوبی به ارزش نعمت‌ها و پاداش‌های الهی داشتند؛ ولي اين مسئله در عصر ما جايگاه واقعي خود را تا حدود زيادي از دست داده است؛  و این به دليل کم رنگ شدن شناخت مردم دربارة ارزش والای نعمت‌های الهی در سرای باقی است. ازاين‌رو، افزایش شناخت افراد دربارة نعمت‌های الهی، نقش بسزايي در پايبند بودن به اخوت اسلامی دارد.
در بسیاری از آیات و روایات، خداوند باری تعالی و فرستادگانش، بهشت و نعمت‌های آن و دوری از جهنم و آتش سوزانش را پاداش رفتارهای مبتنی بر اخوت اسلامی برمی¬شمارند. در صورتی که این بینش در افراد محقق گردد و دارای ارزش شود، آنان می¬توانند تمام فعالیت¬ها و رفتارهای سازمانی را در جهت دست‌یابی به نعمت‌های پایدار الهی، نه در جهت جلب منفعت دنیوی و مقام و منزلت فناپذیر این دنیا، سوگیری کنند. بینش باارزش دانستن نعمت¬های الهی باعث می¬شود تا در سازمان¬ها رفتارهای سازمانی در تمام سطوح جهت¬دار شود و از این طریق می¬توان زمینة کاهش اسراف در سازمان را شاهد بود. در واقع در سازمان¬های اسلامی که رفتار کارکنان مبتنی بر این بینش تنظیم می¬شود، تلاش می¬گردد تا از منابع سازمان به طور بهینه استفاده شود.
5-4. منفور دانستن خشم و عذاب الهی
همان طور که نعمت¬های الهی برای برخی، انگیزاننده نيست ممکن است خشم و عذاب الهی نیز برای برخی بازدارنده نباشد. یکی از بینش¬هایی که لازم است افراد در الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی داشته باشند، شناخت و بینش کافی در‌بارة خشم و عذاب¬های دردناک الهی است که اگر به‌ روشنی تبیین شود، قطعاً بازدارندگی خود را خواهد داشت. این بینش از آن جهت لازم است که پیامد عدم التزام به مصادیق رفتاری الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی، خشم و عذاب الهی برشمرده شده است و اگر این پیامد برای افراد منفی و ناخوشایند نباشد، کاربرد خود را از دست خواهد داد.
در بسیاری از روایات، خشم و عذاب الهی را نتیجة عدم التزام به حقوق اخوت اسلامی برشمرده¬اند. برای نمونه، در وصيت مفضل است كه (گويد): شنيدم حضرت صادق مي‌فرمودند: از هم جدا نشوند دو مرد به صورت قهر كردن، جز اينكه يكى از آن دو سزاوار بيزارى (خدا و رسولش از وى) و لعنت‏ (يعنى دورى از رحمت حق) گردد و چه‌بسا كه هر دوى آنها سزاوار آن شوند. در این روایات و روایاتی شبیه به این، که عمل نکردن به وظایف اخوت اسلامی را خشم و غضب الهی و دوری از رحمت حق بر می‌‌شمارد، در صورتی بازدارنده است که این بینش در افراد ایجاد شده باشد. در سازمان نیز همین گونه است که اگر تنبیهی را برای عدم رعایت دستورات و قوانین سازمانی تعیین کنیم که برای افراد شناخته‌شده نباشد، قطعاً بازدارنده نخواهد بود. هر سازمانی برای دستیابی به بهره¬وری، ناگزیر است که ابزاری برای کنترل افراد داشته باشد. با توجه به تنبیهی که در الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی براي کنترل افراد در نظر گرفته شده و آن دوری از رحمت الهی و گرفتاری در خشم و عذاب الهی است، لازم است افراد در سازمان برای پیاده شدن الگوی رفتاری مبتنی بر اخوت اسلامی شناخت کافی از خشم و عذاب الهی داشته باشند و آن در نظرشان منفور جلوه کند. این بینش باعث می¬شود تا رعایت قوانین و مقرارات در سازمان و عمل به وظیفة سازمانی به‌عنوان یک وظیفة شرعی نیز قلمداد شود و سرپیچی از آنها که موجب خشم و عذاب الهی است، در نظرشان گناه و معصیت الهی شمرده شود.
6-4. شناخت ارزش و جایگاه اخوت اسلامی
یکی از بینش‌هایی که لازم است در الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی تبیین گردد و بدان پرداخته شود، این است که افراد در سازمان شناخت کافی دربارة ارزش و جایگاه اخوت اسلامی داشته باشند تا میل و رغبت در جهت رفتارهای مبتنی بر اخوت داشته باشند. همان‌گونه که از آیات و روایات به دست آمد، سیرة اهل‌بیت نیز بر همین بوده است که ارزش و جایگاه اخوت اسلامی و رفتارهای مبتنی بر آن را به مردم بشناسانند. 
در روایتی، برآوردن حاجت مؤمن از ده طواف خانة کعبه برتر شمرده شده است.¬ ابان بن تغلب گويد: شنيدم امام صادق مي‌فرمودند: هر كس هفت شوط گرد خانة كعبه طواف‏كند، خداى عز‌و‌جل برايش شش هزار حسنه نويسد و شش هزار گناه از او بزدايد و شش هزار درجه برايش بالا برد. اسحاق بن عمار افزوده است كه: شش هزار حاجت او را هم روا كند. سپس امام فرمود: روا ساختن حاجت مؤمن بهتر است از طوافى و تا ده طواف شمرد. «عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ‏ مَنْ طَافَ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ سِتَّةَ آلَافِ سَيِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ قَالَ وَ زَادَ فِيهِ إِسْحَاقُ بْنُ عَمَّارٍ وَ قَضَى لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَاجَةٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً ( کلینی، 1369، ج2، ص 194)
یکی از عوامل مؤثر در سامان بخشيدن به هنجارهاي سازمانی، عنصر تبليغات و شناساندن ارزش و جایگاه آن هنجارهاست. امروزه دستگاه¬هاي تبليغاتي، اهداف مختلف خود را با بمباران¬هاي تبليغاتي عملي مي¬كنند و سازمان و افراد را بر اساس خواست خود و در راستاي اهدافشان به هر سويي مي¬كشانند. اينجاست كه مسئوليت خطير ارگان‌ها و نهادهایی که وظیفة تبلیغات، و فرهنگ‌سازی را بر عهده دارند، در جهت هدايت افكار عمومي و فرهنگ‌سازي اسلامي رُخ مي¬نمايد. از‌این‌رو، در الگوی رفتار سازمانی مبتنی بر اخوت اسلامی لازم است تا افراد در سازمان شناخت کافی از ارزش و جایگاه اخوت اسلامی داشته باشند تا از سوی کارکنان و مدیران شاهد بروز رفتارهای مبتنی بر اخوت در سازمان باشیم.
جمع¬بندی و نتیجه¬گیری
رفتارهای افراد مبتنی بر بینش‌هایی است که پذیرفته‌اند و بر طبق آن رفتار می¬کنند. اسلام نیز دارای بینش‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی است و زیر‌بنای رفتار مسلمانان در سازمان و غیر سازمان است. آنچه از تتبع در آیات و روایات مرتبط با اخوت اسلامی به دست آمد، بینش‌هایی است که می‌تواند گرایش‌ها و رفتار‌های فردی داراي این بینش‌ها در سازمان را متفاوت از گرایش‌ها و رفتار فردی که فاقد چنین بینش‌هایی است، جلوه دهد. بینش‌هایی که از تتبع در آیات و روایات مرتبط با اخوت اسلامی به دست آمد، عبارت‌اند از: خداباوری؛ معاد‌باوری؛ راهنما‌باوری؛ با‌ارزش دانستن نعمت¬های الهی؛ منفور دانستن خشم و عذاب الهی؛ شناخت ارزش و جایگاه اخوت اسلامی.